ΓΡΑΦΕΙ Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΥΕΦΚΚ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΙΛΟΓΛΟΥ
Ο Γάμος στην αλλοτινή Μάνη
Ο γάμος ήταν το μοναδικό χαρμόσυνο γεγονός στην αλλοτινή Μάνη...Στην αλλοτινή Μάνη δεν υπήρχαν χαρούμενες γιορτές και επέτειοι. Είχαν καταργηθεί σχεδόν και οι ονομαστικές εορτές. Οι λύπες ήσαν απείρως περισσότερες και τα μαύρα είχαν καθιερωθεί σαν τοπική φορεσιά. Οι μοναδικές χαρές, όπως τις έλεγαν ήταν ο γάμος και η γέννηση αγοριού, γιατί ήξεραν πολύ καλά όπως οι αρχαίοι Έλληνες ότι αυτό, το αγόρι, ο «κούρος» όπως το έλεγαν, βιολογικά θα διαιώνιζε την οικογένεια, την φυλή και θα ήταν ένα ντουφέκι παραπάνω στον αγώνα.Τον γάμο λοιπόν τον συνδύαζαν με την αναγέννηση της οικογένειας, της φαμίλιας, της φυλής, κάτι όπως ο καινούργιος χρόνος. Μόνον στα νεότερα χρόνια λέγανε τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά κάλαντα από σπίτι σε σπίτι και φτιάχνανε δίπλες, λελάγγια και μελομπουκιές (παραδοσιακά φαγητά και κεράσματα).Χαρές λοιπόν ονόμαζαν τους γάμους.
«Στις χαρές σου» λέγανε συχνά στις προπόσεις τους με κρασί ή με κεράσματα. Στην παλιά Μάνη, σε καμία άλλη περίπτωση δεν τραγουδούσαν και δεν χόρευαν, εκτός από τον γάμο. Ο γάμος γιορταζόταν κατά τον πιο επίσημο και επιδεικτικό τρόπο, γι' αυτό τον λέγανε και «χαρά». Πολλές φορές ακόμα και σήμερα, ακούμε, ειδικά από πιο μεγάλους σε ηλικία ανθρώπους, την πρόποση «Στις χαρές σου», που σημαίνει στο γάμο σου και προέρχεται από την Παλιά Μάνη.Αξίζει να σημειώσουμε ότι το όνομα του κοριτσιού μιας οικογένειας συνοδευότανε από την κατάληξη .ίτσα, ενώ το όνομα της καινούργιας γυναίκας στην οικογένεια, της νύφης, είχε το επίθετο με την κατάληξη .έισα.
Αυτά κυρίως για την αποσκιαδερή Μάνη. Για παράδειγμα, η γυναίκα του Νικολάου Πλαγιαννάκου του Βασιλείου, έχανε τόσο το επίθετό της, όσο και το μικρό της όνομα και λεγόταν μετά τον γάμο της Νικολάου Πλαγιαννέϊσα Βασιλόνυφη. Αναφερόταν δηλαδή και σαν νύφη του αρχηγού της οικογένειας που ήταν ο πατέρας του γαμπρού. Κάτι παρόμοιο γινότανε και στην παλιά Ρωσία.
Για το γάμο λάμβαναν ειδοποίηση όλοι οι συγγενείς εγκαίρως σε όλα τα χωριά. Στο σπίτι του γαμπρού γίνονταν όλες οι απαραίτητες προετοιμασίες. Επιστρατευόντουσαν όλες οι κοπέλες, συγγενείς και φιλικά πρόσωπα για να αλέσουν το στάρι και να φτιάξουν τα ψωμιά του γάμου ανάλογα με τους καλεσμένους.Σαν προίκα, εκτός από τα διάφορα χωράφια (λαχίδια) που έπαιρνε η νύφη, αρκετά για την συμβολή της στο νέο της σπιτικό, έπαιρνε και πολλά οικιακά σκεύη ή και σκουτιά (ρούχα) ή μπατανίες (κουβέρτες) και άλλα. Στα σκουτιά επάνω πολλές φορές καρφίτσωναν με διάφορες κορδέλες δεμένα, παλαιά νομίσματα αξίας, συνήθως ασημένια.Πολλά από αυτά δωριζόντουσαν αργότερα στην γέννηση κάποιου νέου μέλους άλλης οικογένειας, συνήθως αγοριού, μαζί με βαμβάκι που σήμαιναν: το παιδί να ζήσει ως τα βαθιά γεράματα έχοντας την δύναμη του χρήματος.
Πάντως και οι δύο ευχές είχαν προφανώς γεννηθεί από τις δύο βασικές ελλείψεις των παλιών Μανιατών. Πρώτον, ότι ο μέσος όρος ζωής ήταν φοβερά κατεβασμένος εξαιτίας των πολλών σκοτωμών από τις εκδικήσεις και αντεκδικήσεις. Δεύτερον, διότι οι Μανιάτες ήταν υπερβολικά φτωχοί άνθρωποι και ήταν φυσικό να έχουν την παραπάνω επιθυμία.
Στα προικιά λοιπόν και στα σκουτιά δίνανε και μερικές εικόνες οικογενειακές για να συνοδεύουν Χριστιανικά τη νύφη στο νέο της σπιτικό και τραγουδούσαν:
"Τώρα την αυγή, τώρα η αυγή χαράζει,τώρα τα πουλιά, τώρα τα χελιδόνια,τώρα οι πέρδικες γλυκολαλούν και λένε:ο δυόσμος και ο βασιλικός και τ' άσπρο καρυοφύλλιΑυτά τα τρία μαλώνανε το πιο μυρίζει κάλλιο.Πετιέται το τριαντάφυλλο το μοσχομυρωδάτο.Σωπάστε βρωμολούλουδα και σεις βρωμοβοτάνια,Τι εγώ είμαι το τριαντάφυλλο της άνοιξης στολίδι,Που το χειμώνα κρύβομαι στης αγκαθιάς τη ρίζα,Το Μάη μήνα φαίνομαι σε νιού γαμπρού κεφάλι,Σε παντρεμένης γόνατα στου κοριτσιού τον κόρφοστης χήρας το προσκέφαλο βραδιάζω ξημερώνω". Όλα τα κινητά αντικείμενα της προίκας μεταφερόντουσαν με καραβάνι από μουλάρια και άλογα στο σπίτι του γαμπρού για την καινούργια εγκατάσταση. Τα ζώα αυτά ήσαν στολισμένα με μεταξωτά μαντίλια, χρωματιστά από καθαρό μετάξι, που ύφαιναν οι ίδιες οι Μανιάτισσες χωρίς πρόσθετα και άλλες σύγχρονες αλχημείες. Το σημαντικότερο βέβαια στοιχείο σε μια προίκα ήταν η στέρνα.
Η "γλιστέρνα" όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη ο θησαυρός. Περισσότερο και από τα κτήματα και από τα σκουτιά και .πολλές φορές και από αυτή την ίδια τη νύφη!!Σε άλλα μέρη, κυρίως της μέσα Μάνης, προίκα δεν δινόταν στην νύφη και τα έξοδα του γάμου καλύπτονταν από τα δώρα των συγγενών του γαμπρού .Οι αρραβώνες γινόντουσαν με πολύ απλό τρόπο. Πήγαιναν κάποιοι άντρες στο σπίτι της νύφης, έριχναν μερικούς πυροβολισμούς, έπαιρναν ένα δακτυλίδι και το περνούσαν στα δάκτυλα των αρραβωνιασμένων και μετά κερνιόντουσαν ρακί Καλαμών.Ο αρραβωνιαστικός έβλεπε την αρραβωνιαστικιά του παρόντων των γονέων της και αδελφών της, και ποτέ μόνη. Πολλές φορές οι αρραβώνες γινόντουσαν χωρίς να είναι παρόντες οι αρραβωνιασμένοι. Αρκούσε να πήγαιναν δύο τρεις άντρες από το μέρος του γαμπρού στο σπίτι της νύφης και να έριχναν μερικές ντουφεκιές. Σε άλλη περίπτωση ήταν αρκετό να πυροβολήσει ο γαμπρός χωρίς να πάει στο σπίτι της νύφης, ή από το χωριό του και να δηλώσει ότι "κρούει ντουφέκι για την τάδε". Αυτό όμως, γινόταν όταν οι συγγενείς της νύφης δεν ήθελαν τον γαμπρό, γιατί ήταν αχαμνόμερος, δηλαδή από πιο αδύνατη οικογένεια. Με το βάρεμα αυτό του ντουφεκιού, τα πράγματα εξελίσσονταν σοβαρά, γιατί ο νέος δέσμευε το κορίτσι και γιατί κανένας δεν έπαιρνε γυναίκα άλλου χωρίς να υπολογίσει μαζί του έχθρα μέχρι θανάτου. Επακόλουθα λοιπόν: ή γάμος με απαγωγή, ή με συγκατάθεση ή έχθρα. Η γυναίκα δεν είχε γνώμη για τον άντρα που θα έπαιρνε τις περισσότερες φορές. Πρωτοέβλεπε δε τον αρραβωνιαστικό της μετά τους αρραβώνες.Κάποτε, κάποια Μαρία με τις φίλες της, καθισμένες στην ρούγα του χωριού, μια Κυριακή, σιγομιλούσαν και γέλαγαν, .όταν ξαφνικά,ακούστηκε ένας σμπάρος!! Τι είναι αυτή η ντουφεκιά έκαναν όλες έκπληκτες. Και η ωραία Μαρία, που είχε μυριστεί τον αρραβώνα της με έναν που δεν τον ήθελε, είπε ήρεμα: "Δεν είναι τίποτα κορίτσια, εμένα σκότωσε ο πατέρας μου".Στους νεόνυμφους, η καθιερωμένη ευχή ήταν να αποκτήσουν εννιά γιους και μια θυγατέρα. Χρειαζόταν βλέπετε και η θυγατέρα γιατί από αυτήν θα ξανάβγαιναν άλλοι εννιά γιοι.
«Νύφη μου ξάστερο νερό και ξέλαμπρο φεγγάρι, το ταίρι σου 'ναι ζηλευτό κι τ' όμορφο παλικάρι,στο σπίτι το πεθερικό στη γειτονιά οπού 'ρθεςσαν κυπαρίσσι να σταθείς, σαν δέντρο να ριζώσεις,και σαν μηλιά γλυκομηλιά, τους κλώνους σου ν' απλώσεις υγιούς εννιά ν' αξιωθείς και μια γλυκομηλίτσα».
Πηγή: http://www.wedstar.gr
Μανιάτικα μοιρολόγια ....
Τα Μοιρολόγια είνια έμμετρα στιχουργήματα με θλιβερή υπόθεση. Τραγούδια θρηνητικά, που τα απαγγέλλουν οι άνθρωποι κατά το θάνατο αγαπημένων τους προσώπων. Τα μοιρολόγια και γενικά τα τραγούδια του Χάρου έχουν παλιά παράδοση και διασώζουν Ομηρικά έθιμα γύρω από το συγκλονιστικό γεγονός του θανάτου. Ο θάνατος για τους αρχαίους Έλληνες, όσο και αν η διδασκαλία τους δέχεται την αθανασία της ψυχής και το χωρισμό της από το σώμα, δεν έπαυε να είναι γεγονός που έφερνε θλίψη και πόνο στους ανθρώπους. Τα πρώτα μοιρολόγια τα βρίσκουμε στον Όμηρο, όπου αναφέρονται νεκρώσιμα τραγούδια της Ανδρομάχης, της Εκάβης, της Ελένης, του Αχιλλέα κτλ., με περιεχόμενο όμοιο σχεδόν με τα σημερινά Ελληνικά μοιρολόγια. Για τον ήρωά τους, τον Έκτορα, οι Τρώες αρχίζουν ομαδικό και ατομικό θρήνο: <<Έλεγε κλαίοντας και ομού στενάζαν κι οι πολίτες και πρώτη εμοιρολόγησε των γυναικών η Εκάβη: Τέκνον, τι έπαθα η πικρή! Και ακόμη εγώ θα ζήσω, αφού μου απέθανες εσύ, που ημέρα νύκτα ήσουν το ζηλευτό καμάρι μου&>>. Από την άλλη μεριά οι Έλληνες κλαίνε τον Πάτροκλο ολόκληρη τη νύχτα: <<Είπε και εις όλους κίνησε τον πόθον των δακρύων κι η αυγή τους ήβρε ολόγυρα στο λείψανο να κλαίουν>>. Ανάλογα μοιρολόγια έψελναν και στους κλασικούς χρόνους γυναίκες «Θρηνωδοί» (μοιρολογίστρες, όπως τις λένε σήμερα), οι οποίες θρηνούσαν τραγουδιστά κατά την εκφορά των νεκρών. Διάσημοι ποιητές, σαν τον Πίνδαρο και το Σιμωνίδη, έγραψαν επικήδεια τραγούδια για τους νεκρούς πλούσιων οικογενειών. Το έθιμο αυτό συνεχίστηκε και μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, περνά μέσα από τη Βυζαντινή εποχή, ακμάζει στη μεταβυζαντινή και φτάνει στη νεώτερη εποχή με την πλούσια σε λυρικότητα ποικιλία. Τα σύγχρονα μοιρολόγια αποτελούνται συνήθως από δεκαπεντασύλλαβους στίχους και διακρίνονται σε μοιρολόγια επαινετικά του νεκρού και σε μοιρολόγια του Χάρου. Το μοιρολόι φτάνει στη μεγαλύτερη ακμή στην περιοχή της Μάνης, αλλά εκεί η εκφραστική του δύναμη μεταβάλλεται σε αφηγηματικό ποίημα-τραγούδι, σε εκτενή πολλές φορές ιστορία του νεκρού. Στη Μάνη, τα μοιρολόγια έχουν σχεδόν υποκαταστήσει τα άλλα τραγούδια, είναι η μόνη μορφή λαϊκής ποίησης και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, ενώ και σήμερα ακόμα αυτοσχεδιάζουν και δημιουργούν οι Μανιάτισσες. Στη Μάνη επικρατεί ολόκληρη εθιμοτυπία για τα μοιρολόγια. Όταν πεθάνει κάποιος οι γυναίκες του χωριού πηγαίνουν στο «κάθισμα», κάθονται γύρω-γύρω από το νεκρό και αρχίζουν ένα διάλογο με μοιρολόγια. Οι γυναίκες μοιρολογούν το νεκρό ιεραρχικά, που, όταν πρόκειται για άνδρα, ξεκινά από τη μάνα και συνεχίζεται από την αδελφή, την κόρη και, τέλος καταλήγει στη γυναίκα του. Αποτελεί τιμή για την οικογένεια του νεκρού να μοιρολογηθεί από άτομο εκτός της οικογένειας. Τη γυναίκα που λέει ένα μοιρολόι δεν πρέπει να τη διακόψει κανένας και αυτή που θέλει να συνεχίσει ζητά την άδειά της. Το μοιρολόι αρχίζει με το ξενύχτισμα του νεκρού, συνεχίζεται όταν το φέρετρο μεταφέρεται στην εκκλησία και αλλάζει μ' ένα σπασμωδικό κλάμα μέσα στην εκκλησία την ώρα της ακολουθίας. Γίνεται εντονότερο στο δρόμο προς το νεκροταφείο, όπου ενώνεται με τις φωνές των συγγενών του νεκρού, και αποκορυφώνεται μπροστά στον τάφο. Οι μοιρολογήτρες, μερικές από τις οποίες κάνουν μεγάλα ταξίδια για να θρηνήσουν ένα μακρινό συγγενή τους ή κάποτε και ανθρώπους που δε συνάντησαν ποτέ, αυτοσχεδιάζουν βασικά τα μοιρολόγια τους δίπλα στο νεκρό, με βάση ορισμένες τυπικές φράσεις που επαναλαμβάνονται σταθερά. Τα μανιάτικα μοιρολόγια είναι μεγάλοι επικήδειοι έμμετροι ύμνοι, στους οποίους ο κλασικός δεκαπεντασύλλαβος του δημοτικού τραγουδιού έχει αντικατασταθεί με δεκαεξασύλλαβο στίχο. Μπορούν να χωριστούν σε κατηγορίες, όπως και τα μοιρολόγια της υπόλοιπης Ελλάδας, αλλά πρέπει να προστεθούν σε αυτά και τα διάφορα ιστορικά περιστατικά, στα οποία αναφέρονται η ζωή του νεκρού, ο τρόπος του θανάτου του, η κοινωνική σταδιοδρομία και δράση του ή η πολεμική και στρατιωτική σταδιοδρομία του. Έχουμε ακόμη μανιάτικα μοιρολόγια νουθετικά και φρονηματιστικά και με πιο γενικό ιστορικό και εθνικό ενδιαφέρον. Τέλος υπάρχουν και μοιρολόγια που αναφέρονται στην εκδίκηση και είναι τα περισσότερα και τα πιο χαρακτηριστικά της Μάνης.
Μοναδική η πορεία της Μάνης μέσα στην Ιστορία, (έγραφε 21-11-1993 η εφημ. Καθημερινή), μοναδική και η φύση της. Ενώνοντας αυτά τα δύο και εκτός από την καταλυτική γοητεία που ασκούν κατανοείς, το είδος των ανθρώπων που αυτή η γη βγάζει καθώς και τα δημιουργήματά τους. Η αρχιτεκτονική τους, τα έθιμα, τα μοιρολόγια, η ανδρεία τους. Οι Μανιάτες πολεμούσαν πάντα, παντού και στη πρώτη γραμμή. Η Μάνη διατήρησε μέχρι στιγμής το χρώμα της, ενώ ο ιδιαίτερος τοπικός πολιτισμός με ισχυρές παραδόσεις (π.χ. άγραφος νόμος για συμφωνίες κάθε είδους, αγοροπωλησίες κ.λ.π.), κοινωνικά οργανωμένος με ήθη και έθιμα ξεχωριστά δένει αρμονικά με το ξεχωριστό τοπίο. Άνθρωποι μιλούν μια γλώσσα με λεκτική προφορά και ιδιωματισμούς που έχουν βάθος στην αρχαία Ελληνική γλώσσα (Δωρική). Έχει επικρατήσει το έθιμο της αντεκδίκησης στη Μάνη να ονομάζεται βεντέτα, αντί του ορθού γδικιωμός ή δικηωμός, η λέξη όμως βεντέτα δεν υπάρχει στην παραδοσιακή Μάνη. Εξάλλου, ως εθνογραφικός και επιστημονικός όρος, η βεντέτα δηλώνει ιδιαίτερης μορφής αιματηρή εχθρότητα και σύγκρουση που καταλήγει σε αλληλοδιαδόχους φόνους και αντεκδικήσεις ανάμεσα σε δύο οικογένειες. Γενικά, όταν η σύγκρουση γινόταν μεταξύ μελών του ίδιου γένους επενέβαινε η γεροντική (=συμβούλιο του γένους) και προσπαθούσε να τα συμβιβάσει. Τα αίτια των συγκρούσεων και των φονικών ήταν ποικίλα. Σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του εθίμου έπαιζαν και οι γυναίκες, οι οποίες με τα μοιρολόγια τους εξωθούσαν τους άντρες της οικογένειας στο φόνο.Ο Γ. Φτέρης γράφει ότι η Μάνη είναι ο τόπος όπου «οι άνθρωποι κληρονομάνε αυτή τη φοβερή τιμιότητα: να θυμούνται. Και να μη λησμονάνε ποτέ τίποτα, ούτε το καλό ούτε το κακό».Η χωσία ήταν ένα έντιμο και παραδεκτό μέσο που μεταχειριζόταν συνήθως ο εκδικητής για να πετύχει το σκοπό του και τον εκτιμούσαν ιδιαίτερα αν κατάφερνε να πάρει εκδίκηση, έστω και με αυτό τον τρόπο. Μετά τη δημόσια γνωστοποίηση του αδικήματος που είχε υποστεί ο γενάρχης κήρυσσε τίμια τον πόλεμο στον αντίμαχο και φύλαγε «χωσία», που σημαίνει ενέδρα, καρτέρι κι αιφνιδιασμό, και ο αντίπαλος ήταν υποχρεωμένος να φυλάγεται.Μεσολαβούσε η γεροντική (ομάδα που είχε ως αποστολή της το συμβιβασμό των αντιμαχομένων), σε μια προσπάθεια να συμβιβάσει τις αντιθέσεις. Κάποιες φορές γινόταν τρέβα, δηλαδή ανακωχή, που ανέστελλε τους νόμους του γδικιωμού όταν υπήρχαν ζωτικές εποχιακές εργασίες (μάζεμα ελιάς κ.λπ.).Το ψυχικό ή ψυχαδερφοσύνη είναι το αντίθετο του γδικιωμού, συμφιλιωτικό έθιμο συγγνώμης και συγχώρεσης. Είναι το έθιμο της Κυριακής του Πάσχα. Τότε που κατά τη δεύτερη ανάσταση οι αντιμαχόμενοι στέκονται αντίκρυ και χαιρετιόνται με το φιλί της αγάπης.Το ξακουστό μανιάτικο μοιρολόγι δεν εκφράζει μόνο τη συνταρακτική παρουσία του θανάτου. Είναι και η σπαραχτική διαμαρτυρία της νέας γυναίκας που μένει χήρα. Η απελπισμένη φωνή της κόρης που μένει χωρίς προστάτη. Η λυπηρότερη έκφραση της υπέρτατης οδύνης, η γοερή και τρυφερή συνάμα κραυγή της κεραυνοχτυπημένης μάνας που μένει χωρίς παιδί.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο Σταύρος Λιλόγλου είναι μανιάτης εκ μανογεννιάς το γένος Γεωργοπαπάδακου
Βιβλιογραφία:1. Κ.Δ. Κάσση:«Μοιρολόγια της Μέσα Μάνης» (τόμοι Α' & Β'), 1980.2. Κ.Δ. Κάσση:«Λαογραφία της Μέσα Μάνης (Α' υλική ζωή)», 1980.3. Βούλας Δαμιανάκου: «Μανιάτικα Μοιρολόγια», Επικαιρότητα 1997.4. Βούλας Δαμιανάκου: «Τα μοιρολόγια μιας Μανιάτισσας», Επικαιρότητα 19975. Π. Καλλιδώνη: «Μανιάτικα Μοιρολόγια (ο θρύλος της Μάνης)», 1972.6. Β. Τσιμπιδάρου: «Μανιάτικες Αναμνήσεις», Ιωλκός» 2001 (Α' έκδοση 1989). 7. Στ. Μπόφου - Πυργουλάκου: «Μάνη - Ο σκληρός τόπος με το αξεπέραστο μεγαλείο» (Ποίηση), εκδόσεις "Αδούλωτη Μάνη" 2000.8. Αντώνη Ξεπαπαδάκου «590 Μανιάτικα Παραδοσιακά - Δημοτικά Τραγούδια», εκδόσεις "Αδούλωτη Μάνη" 2001.9. Βασιλείου Πιερρακέα «Οι παλαιοί Μανιάτες» (Λαογραφική μελέτη), εκδόσεις "Αδούλωτη Μάνη" 2001.10. Ε.Π. Αλεξάκη: «Μάνη - Γένη και Οικογένεια» (β' έκδοση). Τροχαλία 199811. Ν. Κατσικάρου: «Η Βεντέτα στη Μάνη», α' έκδοση 1933, ανατύπωση 1999, Ελεύθερη Σκέψις.Επιμέλεια ενότητας: Πουλίκος (Παύλος) Β. ΚουράκοςΠηγή: http://www.dimosoitilou.gr/gr/ithi_ethima/ithi.htm
ΣΠΥΡΟΣ ΒΟΥΤΥΡΑΚΟΣ 
